សាលាឧទ្ធរណ៍ភ្នំពេញ ពន្យាពេលបើកសវនាការជំនុំជម្រះលើសំណុំរឿងរបស់ក្រុមយុវជនមាតាធម្មជាតិ និងយុវជនផ្សេងទៀត ដែលមានជនជាប់ចោទសរុបចំនួន១០នាក់ ខណៈសាច់ញាតិ និងអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស បារម្ភពីផលប៉ះពាល់ដល់ការទទួលបានយុត្តិធម៌របស់ពួកគេ។
យោងតាមលិខិតជូនដំណឹងរបស់សាលាឧទ្ធរណ៍ភ្នំពេញ ចុះថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឱ្យដឹងថា ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជំនុំជម្រះ លោក អ៊ិត សុធា បានសម្រេចពន្យាពេលបើកសវនាការពិភាក្សាក្នុងសំណុំរឿង «ប្រមាថចំពោះអង្គព្រះមហាក្សត្រ» «ញុះញង់បង្កអោយមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរ ដល់សន្តិសុខសង្គម» និង «រួមគំនិតក្បត់» របស់ជនជាប់ចោទ ១០នាក់ ដោយអះអាងថា ឈ្មោះ អាឡិចហ្សង់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសិន និងជនជាប់ចោទមួយចំនួនទៀត មិនអាចបញ្ជូនដីកាកោះដល់ ខណៈជនជាប់ចោទមួយចំនួនដែលនៅក្រៅឃុំមិនដឹងថាទៅរស់នៅទីណា។
លិខិតខាងលើ បានបន្ថែមថា ក្នុងសំណុំរឿងនេះ ក៏ទើបតែដាក់កម្មវិធីជំនុំជម្រះលើកទី១ ហេតុដូចនេះហើយ ជាការគោរពតាមគោលការណ៍និងការកាត់ក្ដីដោយយុត្តិធម៌ ក្រុមប្រឹក្សាក៏សម្រេចលើកពេលសវនាការនៅពេលក្រោយ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លិខិតខាងលើមិនបានបញ្ជាក់ថា សាលាឧទ្ធរណ៍នឹងបើកសវនាការលើសំណុំរឿងនេះ នៅថ្ងៃណានោះទេ ខណៈតុលាការនាពេលកន្លងទៅ គ្រោងបើកសវនាការលើសំណុំរឿងនេះ នៅថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនាស្អែកនេះ។
បើតាមខ្លឹមសារក្នុងលិខិតដដែល អ្នកជាប់ចោទក្នុងសំណុំរឿងនេះទាំង១០នាក់ ដែលភាគច្រើនជាសកម្មជនមាតាធម្មជាតិនោះ រួមមាន លោក អាឡិចហ្សង់ដ្រូ លោក យឹម លាងហ៊ី កញ្ញា ស៊ុន រដ្ឋា លោក លី ចាន់ដារ៉ាវុធ លោក ថុន រដ្ឋា កញ្ញា ឡុង គន្ធា កញ្ញា ភួង កែវរស្មី កញ្ញា រ៉ៃ រក្សា លោក ពក ខើយ និងលោក ប៉ិញ ពិសិដ្ឋ។
អ្នកនាំពាក្យសាលាឧទ្ធរណ៍ភ្នំពេញ លោក ឃុន លាងម៉េង ថ្លែងថា លោកមិនទាន់ទទួលបានដំណឹងនៃការពន្យាពេលសវនាការរបស់សកម្មជនមាតាធម្មជាតិនេះនោះទេ។
លោកនិយាយថា៖ «អត់ទាន់ទទួលបានដំណឹងនេះ ជាប់ប្រជុំសិន»។
មេធាវីការពារក្ដីឱ្យសកម្មជនមាតាធម្មជាតិ លោក សំ ចំរើន ថ្លែងថា លោកមិនមានយោបល់អ្វីបន្ថែមលើការលើកឡើងរបស់តុលាការឡើយ។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «ខ្ញុំមិនមានយោបល់អីទេ ដោយសារនេះជាមូលហេតុដែលលើកឡើងដោយតុលាការ ហើយនីតិវិធីនៅសាលាឧទ្ធរណ៍ក៏មិនបានកំណត់ដែរ (ការបើកសវនាការ)»។
ការប្រកាសអូសបន្លាយពេលបើកការជម្រះក្ដីក្នុងសំណុំរឿងនេះ អ្នកស្រី សាន សារ៉ន ជាម្ដាយរបស់កញ្ញា ឡុង គន្ធា ដែលកំពុងជាប់ឃុំនៅពន្ធនាគារខេត្តព្រះវិហារ បានបង្ហាញការសោកស្តាយ ដោយថា សំណុំរឿងនេះមិនគួរណាពន្យាពេលទៀតនោះទេ ខណៈកូនរបស់គាត់រងចាំយុត្តិធម៌ជិត១ឆ្នាំមកហើយ។
អ្នកស្រី សារ៉ន យល់ថា កូនរបស់អ្នកស្រី មិនមានកំហុសដូចការចោទប្រកាន់របស់តុលាការជាន់ទាបនោះទេ ដោយគាត់គ្រាន់តែការពារបរិស្ថាន មិនមែនជាអ្នកកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើឡើយ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «ខ្ញុំសង្ឃឹមថា តុលាការបើកសវនាការឆាប់ៗហ្នឹងទៅ ហើយដោះលែងកូនខ្ញុំមក»។
លោក អំ សំអាត នាយកទទួលបន្ទុកកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ មានប្រសាសន៍ថា ការលើកឡើងពីមូលហេតុរបស់តុលាការជានីតិវិធីមួយ តែអ្នកជាប់ឃុំកំពុងបាត់បង់សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ឱ្យបានឆាប់រហ័ស។
លោកថា៖ «ពីព្រោះជនជាប់ចោទទាំងឡាយត្រូវទទួលបាន ការជំនុំជម្រះឱ្យបានឆាប់ដែលអាចធ្វើទៅបាន ហើយមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ ចំពោះមុខច្បាប់។ ចឹងពន្យាពេលវាប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិរបស់ពួកគាត់ ព្រោះពួកគាត់ប្ដឹងទៅឧទ្ធរណ៍នេះ ព្រោះចង់ឃើញភាពយុត្តិធម៌ ការផ្ដល់យុត្តិធម៌ពីសាលាឧទ្ធរណ៍សម្រាប់ពួកគាត់»។
លោកបានបន្ថែមថា ការបន្តឃុំខ្លួនសកម្មជនមាតាធម្មជាតិ រដ្ឋាភិបាលអាចនឹងទទួលបានការរិះគន់បន្ថែមទៀត ក្រោយការពន្យាពេលបើកសវនាការនេះ ខណៈសង្គមស៊ីវិលនៅតែទទូចឱ្យមានការដោះលែងពួកគេឱ្យមានសេរីភាពឡើងវិញដោយឥតលក្ខខណ្ឌ។
ជុំវិញសំណុំរឿងនេះ កាលពីថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤ ចៅក្រមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ បានផ្តន្ទាទោសលោក អាឡិចហ្សង់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសិន (Alex Gonzalez Davidson) សហស្ថាបនិកអង្គការចលនាមាតាធម្មជាតិ រួមទាំងលោក យឹម លាងហ៊ី និងកញ្ញា ស៊ុន រដ្ឋា ចំនួន៨ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ម្នាក់ ១០លានរៀល ពីបទប្រមាថព្រះមហាក្សត្រ និងរួមគំនិតក្បត់។
ចំណែក លោក ថុន រដ្ឋា លោក លី ចាន់ដារ៉ាវុត កញ្ញា ភួន កែវរស្មី កញ្ញា ឡុង គន្ធា លោក ពក ខើយ លោក ប៉ិញ ពិសិដ្ឋ និងកញ្ញា រី រក្សា ត្រូវបានផ្តន្ទាទោសម្នាក់ៗចំនួន ៦ឆ្នាំ ពីបទរួមគំនិតក្បត់។
ក្រោយការកាត់ទោស និងចាប់ខ្លួនក្រុមយុវជនចលនាមាតាធម្មជាតិទាំងនោះ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលការពារសិទ្ធិមនុស្សជាតិ និងអន្តរជាតិ ដូចជាអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស (Human Rights Watch) និងអង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិ (Amnesty Internnational) ជាដើម បានរិះគន់ថាជាការសម្រេចដែលមានភាពអយុត្តិធម៌ និងជាការគំរាមកំហែងដល់សកម្មជនផ្សេងទៀត៕