សង្គមស៊ីវិល និងគ្រួសាររបស់សកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិ ស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលដោះលែងសកម្មជនទាំង៥នាក់ ឱ្យមានសេរីភាពឡើងវិញ ក្នុងពិធីគម្រប់ខួប១ឆ្នាំនៃការឃុំខ្លួនពួកគេ ដោយអ្នកចូលរួមលើកឡើងថា ពួកគេរងនូវភាពអយុត្តិធម៌។
នៅក្នុងពិធីគម្រប់ខួប១ឆ្នាំនៃការឃុំខ្លួនសកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិចំនួន ៥នាក់ រួមមានលោក ថុន រដ្ឋា លោក លី ចាន់ដារ៉ាវុត កញ្ញា ភួន កែវរស្មី កញ្ញា ឡុង គន្ធា និងលោក យឹម លាងហ៊ី ដែលធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា នៅការិយាល័យអង្គការសង់ត្រាល់ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងសមាជិកគ្រួសាររបស់សកម្មជនទាំង៥នាក់ បានបញ្ចេញមតិ លើកឡើងពីបញ្ហាទុក្ខលំបាកនានារបស់គ្រួសារពួកគេក្នុងរយៈពេលមួយនេះ ព្រមទាំងស្នើរដ្ឋាភិបាលដោះលែងសកម្មជនទាំងនោះឱ្យមានសេរីភាពវិញ។
លោក ឃុន ថារ៉ូ ប្រធានកម្មវិធីការងារនៃមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស ហៅកាត់ថា សង់ត្រាល់ មានប្រសាសន៍ប្រាប់ Press Start Cambodia ថា ការរំលឹកខួប១ឆ្នាំនៃការឃុំខ្លួនសកម្មជនបរិស្ថាននេះ គឺធ្វើឡើងក្នុងបំណងរំលឹកអំពីវីរៈភាពរបស់សកម្មជនទាំង៥នាក់ ដែលលះបង់ដើម្បីធនធានធម្មជាតិ បរិស្ថាន និងដើម្បីទាមទារឱ្យអាជ្ញាធរទម្លាក់រាល់បទចោទប្រកាន់លើពួកគេ។
លោកថា៖ «ថ្ងៃនេះ យើងរំលឹកវីរៈភាព អំពីការចូលរួមរបស់ពួកគាត់នៅក្នុងកិច្ចការងារ ការពារធនធានធម្មជាតិ បរិស្ថាន”។
លោក ថារ៉ូ បន្តថា សកម្មជនទាំងនេះ មិនគួរត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទព្រហ្មទណ្ឌ ដោយសារតែសកម្មភាពការពារបរិស្ថានរបស់ពួកគាត់នោះទេ។
លោកថា៖ «ការចោទប្រកាន់ទៅលើពួកគាត់ទាំង៥នាក់ គឺអយុត្តិធម៌ ហើយយើងជំរុញ ទាមទារឱ្យអាជ្ញាធររដ្ឋ ក៏ដូចជាតុលាការទម្លាក់ចោលនូវបទចោទប្រកាន់ប្រឆាំងទៅហ្នឺងពួកគាត់»។
ភរិយាសកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិ លោក ថុន រដ្ឋា គឺអ្នកស្រី ប៉ាត់ រស្មី បានស្នើឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំពិចារណាក្នុងការដោះលែង លោក ថុន រដ្ឋា ឱ្យមានសេរីភាពវិញ ហើយថាការឃុំខ្លួននេះ គឺជារឿងអយុត្តិធម៌ ព្រោះប្តីរបស់អ្នកស្រីមិនមានកំហុសទេ។
អ្នកស្រីបន្តថា៖ «ខ្ញុំនៅតែទទូចឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាល តុលាការ និងមន្រ្តីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ហ្នឹង គួរតែពិចារណាឡើងវិញ ដើម្បីឱ្យគាត់មានសេរីភាព ឆាប់បានជួបប្រពន្ធកូន […] គាត់គ្មានកំហុសទេ គឺគាត់ធ្វើការដើម្បីតែបរិស្ថាន ដើម្បីបន្សល់ទុកឱ្យកូនចៅជំនាន់ក្រោយទេ អញ្ចឹងការចាប់គាត់ដាក់ពន្ធនាគារជាង១ឆ្នាំនេះ វាជារឿងអយុត្តិធម៌មែនទែន»។
រីឯឪពុកលោក យឹម លាងហ៊ី គឺលោក ឡូយ យីម មានវ័យ៦៩ឆ្នាំ បានប្រាប់អ្នកសាព័ត៌មានថា ក្នុងឱកាសគម្រប់ខួប១ឆ្នាំនៃការជាប់ពន្ធនាគារ លោកស្នើឱ្យតុលាការ និងរាជរដ្ឋាភិបាល ដោះលែងសកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិទាំង៥រូបឱ្យមានសេរីភាពឡើងវិញ។
លោកថា តាំងពីកូនប្រុសលោកជាប់ពន្ធនាគារ ពិតជា ប៉ះពាល់ដល់ស្ថានភាពផ្លូវកាយ និងផ្លូវចិត្តក្រុមគ្រួសារយ៉ាងខ្លាំង ព្រោះលោកផ្ទាល់មានជំងឺបេះដូង ហើយប្រពន្ធរបស់លោកក៏មានជំងឺមហារីកក្នុងដំណាក់កាលចុងក្រោយទៀត ខណៈលោក លាងហ៊ី ក៏មិនបានជួបមុខកូនស្រីពៅ ព្រោះលោកត្រូវបានចាប់ខ្លួនមុនប្រពន្ធសម្រាលកូន២០ថ្ងៃ។
លោកបន្តថា៖ «សំណូមពរទៅដល់រាជរដ្ឋាភិបាល និងតុលាការដែលបានចោទទៅលើកូនខ្ញុំ ក៏ដូចជាក្មេងៗ៥នាក់ដែលចោទប្រកាន់ខាងបរិស្ថានហ្នឹង សុំឱ្យតុលាការទម្លាក់ការចោទប្រកាន់ចោល និងរាជរដ្ឋាភិបាលកុំចោទប្រកាន់គាត់ថា រួមគំនិតក្បត់ ព្រោះអី គាត់ក្មេងៗណាស់ គាត់៥នាក់នោះ អត់មានទៅធ្វើអ្វីកើតទេ»។
ជាមួយគ្នានេះ ម្តាយរបស់លោក លី ចាន់តារ៉ាវុត សុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ លើកឡើងថា បច្ចុប្បន្ន កូនប្រុសរបស់គាត់មានស្ថានភាពផ្លូវចិត្តរឹងមាំ តែផ្លូវកាយកំពុងកើតរមាស់ ព្រោះតែភាពចង្អៀតនៅក្នុងពន្ធនាគារ។ អ្នកស្រីថា អ្នកស្រីពិតជាមានមោទនភាពចំពោះទង្វើ និងការលះបង់របស់កូនប្រុសគាត់ បើទោះបីជាអ្នកស្រីត្រូវរងសម្ពាធការងារ និងបារម្ភពីកូនយ៉ាងណាក្តី។
អ្នកស្រីបន្តថា៖ «អត់ពីគាត់វាពិបាកៗការងារក្នុងផ្ទះ ក្នុងក្រុមគ្រួសារ នៅគាត់នៅយើងមានអារម្មណ៍ថា មានភាពកក់ក្តៅ មានគាត់ជាទីពឹង។ [ខ្ញុំ ] មានមោទនភាពដែលគាត់[លី ចាន់ ដារ៉ាវុត] មានចំណេះដឹងគាត់យកមកចែករំលែកដល់ទាំងអស់គ្នា និងលះបង់យុវភាពរបស់ខ្លួននៅក្នុងពន្ធនាគារទាំងវ័យក្មេងខ្ចី និងមិនមានកំហុស»។
អ្នកស្រីសំណូមពរដល់រាជរដ្ឋាភិបាលដោះលែងឱ្យសកម្មជនបរិស្ថានដែលកំពុងជាប់ឃុំឱ្យមានសេរីភាពឡើងវិញ ដើម្បីឱ្យពួកគាត់អាចមានលទ្ធភាពបន្តការសិក្សា និងជួយកសាងសង្គមជាតិ។
ជុំវិញករណីនេះ លោក យី សុខសាន្ត ជាមន្ត្រីអង្កេតការណ៍ជាន់ខ្ពស់នៃសមាគមន៍អាដហុកបានលើកឡើងនៅក្នុងពិធីនោះថា បើកម្ពុជាចាត់ទុកខ្លួនថា ជាប្រទេសប្រកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ការបញ្ចេញមតិរបស់ក្រុមចលនាមាតាធម្មជាតិនេះ គ្រាន់តែដើម្បីការពារប្រយោជន៍រួមរបស់ប្រទេសជាតិ។ លោកបន្តថា ពាក្យថាសន្តិភាពមិនមែនមានន័យថា តែការផ្សះផ្សាបង្រួបបង្រួមសម្រាប់តែអ្នកនយោបាយទេ គឺរួមទាំងការផ្សះផ្សាបង្រួបបង្រួមអ្នកការពារបរិស្ថានផងដែរ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «អញ្ចឹងហើយសារដែលខ្ញុំសរសេរថ្ងៃនេះ ខ្ញុំចង់ផ្ញើរជូនទៅរដ្ឋាភិបាលថា ដោះលែងសកម្មជនបរិស្ថាន វាស្មើនឹងការពារបរិស្ថាន។ បើចាប់សកម្មជនបរិស្ថាន វាស្មើនឹងបំផ្លាញបរិស្ថាន»។
លោក ប៉ែន បូណា ប្រធានអង្គភាពអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាល បានឆ្លើយតបថា ការទាមទារដោះលែងសកម្មជនមាតាធម្មជាតិមិនអាចអនុវត្តបានទេ ព្រោះកម្ពុជាជាប្រទេសនីតិរដ្ឋ ដែលមនុស្សណាប្រព្រឹត្តិល្មើសក៏ត្រូវបានកាត់ទោសទៅតាមច្បាប់។ លោកបន្តថា តុលាការមិនអាចទទួលបញ្ជាដកសេចក្តីសម្រេចពីនរណាម្នាក់បានទេ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «នៅកម្ពុជា មានអ្នកទោសច្រើនណាស់មិនមែនមានតែក្រុមមនុស្សប៉ុន្មាននាក់ដែលពួកគេលើកឡើងនោះទេ។ ដូច្នេះបើត្រូវដោះលែងមនុស្សមួយក្រុមតូច ក៏ត្រូវដោះលែងអ្នកទោសទាំងអស់ដូចគ្នា។ ដូច្នេះ តើការទាមទារនេះត្រឹមត្រូវទេ? សូមឱ្យពួកគាត់ពិចារណា។ ម្យ៉ាងទៀត គ្មានបុគ្គលណា ឬក្រុមណាអាចបង្គាប់បញ្ជាតុលាការឱ្យធ្វើតាមការចង់បានរបស់ខ្លួនបានទេ។ មានតែការនាំគ្នាគោរពច្បាប់ទេ ទើបអាចចៀសផុតពីចំណាត់ការផ្លូវច្បាប់បាន»។
លោក សេង ឌីណា អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ មិនអាចទាក់ទងសុំការអត្ថាធិប្បាយបានទេ។
ចៅក្រមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤ បានផ្តន្ទាទោសលោក អាឡិចហ្សង់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសិន (Alex Gonzalez Davidson) សហស្ថាបនិកអង្គការចលនាមាតាធម្មជាតិ រួមទាំងកញ្ញា ស៊ុន រដ្ឋា និងលោក យឹម លាងហ៊ី ចំនួន៨ឆ្នាំ ព្រមទាំងពិន័យជាទឹកប្រាក់ប្រមាណ ១០លានរៀលក្នុងម្នាក់ ក្រោមបទចោទប្រមាថព្រាះមហាក្សត្រ និងរួមគំនិតក្បត់ផងដែរ។
រីឯ លោក ថុន រដ្ឋា លោក លី ចាន់ដារ៉ាវុត កញ្ញា ភួន កែវរស្មី កញ្ញា ឡុង គន្ធា លោក ពក ខើយ លោក ប៉ិញ ពិសិដ្ឋ និងកញ្ញា រី រក្សា ត្រូវបានផ្តន្ទាទោសម្នាក់ៗចំនួន ៦ឆ្នាំ ពីបទរួមគំនិតក្បត់៕