ខណៈសំឡេងជួងទីបួនបន្លឺឡើងនៅតាមសាលារដ្ឋ ដែលជាសញ្ញាប្រាប់ថាដល់ម៉ោងចេញទៅផ្ទះហើយនោះ សិស្សានុសិស្សបានចេញពីថ្នាក់រៀនយ៉ាងរួសរាន់ដោយមានសិស្សខ្លះដើរ ខ្លះរត់សំដៅមករកក្លោងទ្វារចេញ។ សិស្សខ្លះនៅផ្ទះឆ្ងាយមានអាណាព្យាបាលមកទទួលភ្លាមៗ ខ្លះទៀតនៅរេរាមុខសាលារង់ចាំឱពុកម្តាយរបស់ពួកគេមកទទួល រីឯសិស្សមួយចំនួនទៀតត្រូវធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅផ្ទះដោយថ្មើរជើងដោយខ្លួន ប៉ុន្តែពួកគេត្រូវបង្ខំចិត្តដើរវៀងគេចពីរទេះលក់នំ តូបលក់កាហ្វេ តូបលក់សម្ភារសិក្សា និងយានយន្ត ដែលចតបន្តបន្ទាប់គ្នាលើចិញ្ចើមផ្លូវជុំវិញរបងសាលា។ សិស្សតូចៗខ្លះត្រូវបង្ខំចិត្តចុះដើរលើចំណីផ្លូវ ដែលកំពុងមានចរាចរដ៏មមាញឹក។
ចិញ្ចើមផ្លូវនៅជុំវិញសាលារដ្ឋមួយចំនួនធំនៅរាជធានីភ្នំពេញ ត្រូវបានគេយកមកធ្វើជាកន្លែងលក់ដូរដូចជាតូបលក់អាហារភេសជ្ជៈ តូបលក់សម្ភារសិក្សា ហើយពេលខ្លះគេយកធ្វើជាចំណតរថយន្តក៏មាន។ បញ្ហានេះ បានធ្វើឱ្យសិស្សានុសិស្សនិងអាណាព្យាបាល មជ្ឈដ្ឋានខ្លះទៀតសម្តែងការព្រួយបារម្ភថា ការរំលោភយកចិញ្ចើមផ្លូវ ដើម្បីធ្វើអាជីវកម្មបែបនេះ អាចបង្កហានីភ័យចំពោះសុវត្ថិភាពរបស់សិស្សក្មេងៗ ដោយសារពួកគេត្រូវបង្ខំចិត្តចុះពីចិញ្ចើមផ្លូវដើរលើផ្លូវ ដែលធ្វើឱ្យពួកគេប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់ចរាចរ ស្របពេលអាណាព្យាបាលចង់ឃើញអាជ្ញាធរពង្រឹងការប្រើប្រាស់ទីធ្លាសាធារណៈឱ្យបានប្រសើរជាងនេះ។
ស្ថិតក្នុងឯកសណ្ឋានអាវសនិងសំពត់ខៀវ កុមារីម្នាក់រៀនថ្នាក់ទី៥ នៅសាលាបឋមសិក្សាស្ទឹងមានជ័យ បានប្រាប់ថា នាងតែងតែដើរពីផ្ទះមកសាលានិងត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញជារៀងរាល់ថ្ងៃ ដោយសារនាងគ្មានឪពុកម្តាយមកទទួលដូចសិស្សដទៃ។
កុមារីរូបនេះ បន្ថែមថា ឪពុកម្តាយរបស់នាងបានសម្រេចឱ្យនាងដើរទៅសាលារយៈពេលជាងពីរឆ្នាំមកហើយដោយយល់ថា នាងមានអាយុច្រើនគ្រប់គ្រាន់អាចធ្វើដំណើរដោយខ្លួនឯងបាន ប៉ុន្តែនាងត្អូញត្អែរថាមានការពិបាកនៅក្នុងការធ្វើដំណើរថ្មើរជើងតាមចិញ្ចើមផ្លូវនៅពេលចេញពីសាលា ដោយសារអាជីវករច្រើនយកធ្វើជាកន្លែងលក់ដូរ។
កុមារី ដែលមានរាងក្រអាញនិងសម្បុរសរូបនេះ និយាយមួយៗថា ៖ «ខ្ញុំសំណូមពរឲ្យគេរៀបចំផ្លូវសម្រាប់ថ្មើរជើង អ្នកខ្លះគេមានម៉ូតូឡានជិះអីចឹងទៅវាពិបាកដើរ»។
ស្ត្រីមេផ្ទះឈ្មោះ ម៉ៅ ធីតា រស់នៅក្នុងសង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យទី២ បានប្រាប់ថា អ្នកស្រីមានការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងចំពោះសុវត្ថិភាពរបស់កូន នៅពេលបណ្តោយឱ្យកូនធ្វើដំណើរទៅសាលាដោយខ្លួនឯងរៀងរាល់ថ្ងៃ។ អ្នកស្រីបន្តថា អ្នកស្រីមិនអាចជូនកូនទៅសាលាបានដូចមុនបានទេ ដោយសារអ្នកស្រីមានបញ្ហាជើង បន្ទាប់ពីជួបគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ខណៈប្តីរបស់អ្នកស្រីក៏រវល់ជាមួយការងារ។
លោកស្រីថា៖«ព្រួយបារម្ភដែរអ្នកគ្រូ តែយើងមិនដឹងធ្វើម៉េច ព្រោះយើងឥឡូវអត់មានអ្នកជូនគ្នាទៅរៀន[…] ចង់សំណូមពរឲ្យគាត់លៃលករកមធ្យោបាយម៉េចឲ្យគាត់មានផ្លូវសម្រាប់ក្មេងដើរទៅសាលា»។
អង្គុយលើម៉ូតូរង់ចាំយកកូនចៅចេញពីសាលាបឋមសិក្សាទួលស្វាយព្រៃ លោក ខាន់ សុវណ្ណ មានវ័យ៦៨ ឆ្នាំ ជាអ្នករត់ម៉ូត៉ូឌុប និយាយថា លោកតែងតែមកចាំទទួលកូនឱ្យបានមុនពេលកូនចេញពីរៀនជាប្រចាំ ដោយសារមានការព្រួយបារម្ភអំពីសុវត្តភាពរបស់កូនចៅ ព្រោះតែនៅមុខសាលាមានឡានចេញចូលច្រើន ហើយផ្លូវចង្អៀត។
លោកបន្តថា៖ «ចេះតែភ័យដែរ ផ្លូវវាចង្អៀត ពេលកូនចេញមកឡានចេញចូលៗ។ ចេះតែបារម្ភហ្នឹងបានសុខចិត្តចេញមកមុន។ ពេលខ្លះមុន៥នាទី ខ្លះមកមុនទៅ។ […] សំណូមពរថា ជួយរៀបចំស្រួលបួលមក»។ លោកក៏ស្នើឱ្យភាគីពាក់ព័ន្ធជួយរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់ចិញ្ចើមផ្លូវសាធារណៈឱ្យបានល្អប្រសើរជាងនេះពិសេសនៅតាមសាលារៀន។
លោក ឡុង អឿង ជាអាណាព្យាបាលសិស្សនៅសាលាបឋមសិក្សាដូនពេញ ប្រាប់ Press Start Cambodia ថា លោកសង្កេតឃើញថា បច្ចុប្បន្ន នៅតាមចិញ្ចើមផ្លូវមានអាជីវករលក់ដូរពាសពេញធ្វើឱ្យ ចង្អៀត គ្មានផ្លូវសម្រាប់កុមារដើរថ្មើរជើង នាំឱ្យសិស្សានុសសិ្ស ពិបាកក្នុងការធ្វើដំណើរ ហើយលោកបារម្ភអំពីបញ្ហាសុវត្តិភាពរបស់ពួកគេ។ លោកថា យ៉ាងហោចណាស់គួតែទុកចិញ្ចើមផ្លូវសម្រាប់ដើរឱ្យបាន១ ម៉ែត្រទើបកុមារមានលទ្ធភាពដើរបានស្រួល។
លោកនិយាយថា៖ « ចិញ្ចើមផ្លូវសម្រាប់តែដើរបានសុខ បើតាមផ្លូវលក់ដូរអស់ហើយហ្នឹង មនុស្សដើរតាមណា មានតែដើរតាមថ្នល់? មានតែដើរតាមថ្នល់ហ្នឹង ក្មេងៗវាដឹងអីវា។ ពិបាកដែរម៉ូត៉ូឡានអី បើកលឿនៗ ណាស់ឥឡូវ ណាតែខ្ញុំក៏ខ្លាចដែរជិះម៉ូតូឆ្លងថ្នល់ បើជិះមិនផុតគេបុកយើង”។
រីឯអ្នកស្រី សោម សុភ័ណ្ឌ មានអាយុ ៤៣ឆ្នាំ ជាអ្នកប្រកបរបរលក់ភេសជ្ជៈនិងផ្លែឈើនៅសាលាបឋមសិក្សាទួលស្វាយព្រៃ ប្រមាណជាង ៥ឆ្នាំមកហើយ បានប្រាប់ពីមូលហេតុដែលអ្នកស្រីលក់នៅលើខឿនជាប់របងសាលានេះ ក៏ព្រោះតែអ្នកស្រីពុំមានលទ្ធភាពបង់ថវិកាលក់នៅទីតាំងផ្សេង។
អ្នកស្រី សោម សុភ័ណ្ឌ បន្ថែមថា ការលក់នៅជាប់របង់សាលាដូច្នេះមិនប៉ះពាល់ដល់ផ្លូវថ្មើរជើងទេ ព្រោះនៅសល់កន្លែងដើរថ្មើរជើងដែរ ប៉ុន្តែអ្នកស្រីហាក់បន្ទោសទៅលើការចតរបស់រថយន្តនៅទីនោះច្រើនជាង។
អ្នកស្រីថា៖ «យើងលក់ដូរអ៊ីចឹងវាអត់ជាអីទេ យើងនៅមាន space[ផ្លូវទំនេរ] សម្រាប់ពួកគាត់ដើរហើយ គ្រាន់តែថា ការចតការអីរបស់ឡានតាក់ស៊ីអីវារៀងរញ៉េរញ៉ៃ ហើយឥឡូវលក់ដូរមិនបានផង»។
តាមច្បាប់ស្ដីពី «ផ្លូវថ្នល់» មាត្រា៦៤ ចែងថា ជនណាដែលធ្វើកិច្ចការសាធារណការទាំងឡាយនៅក្នុងតួផ្លូវ ទ្រូងផ្លូវ ជាយផ្លូវ គែមផ្លូវ និងដីនៅសល់ នៃដីចំណីផ្លូវដោយគ្មានការអនុញ្ញាតពីសមត្ថកិច្ចគ្រប់គ្រងផ្លូវថ្នល់ ត្រូវពិន័យជា ប្រាក់ចំនួន ៥០០ ០០០ (ប្រាំសែន) រៀល។
ចំណែកមាត្រា ៧១ ចែងថា ជនណាដែលសាងសង់ដោយខុសច្បាប់នូវសំណង់រឹងមាំ មានលក្ខណៈជាអចិន្ត្រៃយ៍នៅលើដី សម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវថ្នល់ ត្រូវព្រមានជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងត្រូវព្រមានឲ្យរុះរើ។ ករណីរឹងទទឹង ត្រូវផ្តន្ទាទោសជាប់ពន្ធនាគារ ១ខែ–១ឆ្នាំ និងពិន័យ ១០០,០០០ (មួយលានរៀល)–២,០០០,០០០ (ពីរលានរៀល)។
លោក លី យូសួរ នាយកសាលាបឋមសិក្សាទួលស្វាយព្រៃ បានប្រាប់ថា នៅជុំវិញរបងសាលារបស់លោកមានអ្នកចតយានយន្តជារៀងរាលថ្ងៃ ជាពិសេសនៅពេលព្រឹក ដែលរួមមានម៉ូតូសណ្ដោងរ៉ឺម៉ក និងរថយន្តជាដើម។
លោកថា៖ «និយាយទៅ អាអ្នករឺម៉ក អាអ្នកឡានចតពេញហ្នឹងតែទាំងអស់ហ្នឹង មួយជុំវិញទាំងអស់ហ្នឹង តាំងពីផ្សារដើមគរមកយល់ទេ? ហ្នឹងហើយចង់និយាយអញ្ចេះ […] មូលហេតុហ្នឹងមកពីណា? មកពីប្រជាជន មកពីអ្នកអស់ហ្នឹង អ្នកលក់ដូរវាលក់អញ្ចឹង អ្នកចតហ្នឹងអញ្ចឹង»។
លោកនាយកសាលាអះអាងថា លោកចាត់ចែងសណ្ដាប់ធ្នាប់ទាំងអស់តែនៅក្នុងបរិវេណសាលាប៉ុណ្ណោះ ឯខាងក្រៅរបងសាលា លោកគ្មានសិទ្ធិហាមឃាត់ការចតនានានោះទេ។
លោកបន្ដថា៖ «អាហ្នឹងវានៅលើអាជ្ញាធរទេយល់ទេ? មិនមែនលើយើងជានាយកសាលាទេ យើងទៅធ្វើស្អីកើត[…]ខ្ញុំនៅតែខាងក្នុងទេក្នុងបរិវេណសាលា ខាងក្រៅខ្ញុំមានសិទ្ធិអីទៅធ្វើអីកើតទេ»។
លោកស្រី អ៊ុង កុលវឌ្ឍនា ជានាយិកានៃសាលាបឋមសិក្សាភ្នំដូនពេញ បានឱ្យដឹងថា ជារឿយៗអំពីបញ្ហាចិញ្ចើមផ្លូវតែងតែប្រាប់ទៅកាន់អាជ្ញាធរដែនដី ដើម្បីឱ្យដោះស្រាយ ព្រោះជាដែនសមត្ថកិច្ចរបស់អាជ្ញាធរ។
លោកស្រីថា៖ «រឿងនេះមិនមែនរបស់សាលាទេ របស់អាជ្ញាធរដែនដីទេអូន»។
មន្ត្រីនៅអធិការដ្ឋាននគរបាលខណ្ឌបឹងកេងកងទទួលបន្ទុកផ្នែកសណ្ដាប់ធ្នាប់ និងចរាចរណ៍ដែលសុំមិនប្រាប់ឈ្មោះ បានឱ្យដឹងថា លោកមានការលំបាកក្នុងការបណ្ដេញអ្នកចតនៅជុំវិញសាលាណាស់ ដោយលោកថា ពលរដ្ឋ និងអាជីវករតែងតែទៅចតនៅទីនោះជាបន្តបន្ទាប់ ប៉ុន្តែលោកសង្កេតឃើញថា នៅម៉ោងសិស្សចេញពីរៀន មិនមានឡានចតនៅទីនោះទេ ដោយកងកម្លាំងរបស់លោកតែងតែទៅរៀបចំសណ្ដាប់ធ្នាប់ និងសម្រួលចរាចរណ៍នៅជុំវិញសាលាជានិច្ច។
លោកថា៖ «ខ្ញុំពេលដែលម៉ោងសិស្សសាលាចេញ គឺខ្ញុំយកកម្លាំងខ្ញុំទៅដាក់សម្រួលចរាចរណ៍ អត់ឱ្យសិស្សសាលាឆ្លងកាត់ថ្នល់នោះទេ ហើយអាពេលដែលម៉ោងសិស្សសាលាចេញហ្នឹងដូចជាសិស្សសាលាចេញដូចអត់មានខាងឡានចតទេ ទៅអស់ហើយ»។
លោកបន្ថែមថា មានតែឡានរបស់អាណាព្យាបាលសិស្សដែលរង់ចាំទទួលសិស្សចេញពីរៀន ហើយលោកក៏ស្នើឪពុកម្ដាយ ឬអាណាព្យាបាលសិស្សកុំប្រើប្រាស់ឡានទៅទទួលកូនៗ គឺជិះម៉ូតូជំនួសវិញចៀសវាងការកកស្ទះមុខសាលា។
លោកថា៖ «អាចទៅយកកូនជិះម៉ូតូខ្លះទៅ ឬក៏អាចឆ្លៀតឈប់ឱ្យឆ្ងាយដើរទៅយកក៏បានដែរ បើថាដល់មុខសាលាទាំងអស់គ្នាហើយ វ៉ល់ហើយមានអីទៀត បើឡានទៅម្នាក់មួយៗអ៊ីចឹង ហើយគិតម៉េច»។
ចំណែកឯ លោក ចាប ឌីណា អភិបាលរងខណ្ឌដូនពេញ បានអះអាងថា កន្លងមកអភិបាលខណ្ឌដូនពេញបានចុះរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់ អនាម័យជាប្រចាំនៅគ្រប់សាលាទាំងអស់ទៅតាមមូលដ្ឋាន ក៏ដូចជាការលក់ដូរតាមចិញ្ចើមផ្លូវ។ ទោះបីជាយ៉ាងណា លោកទទួលស្គាល់ថា នៅមានភាពខ្វះចន្លោះក្នុងការរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់នៅកន្លែងមួយចំនួន។
លោកថា ៖ «តាមពិតរឿងកិច្ចការងារនេះ យើងអនុវត្តគ្រប់សកម្មភាពទាំងអស់នៅក្នុងមូលដ្ឋានរបស់យើងមិនសំដៅទៅលើខាងវិស័យអប់រំទេ វិស័យណាក៏ដោយមានការទំនាក់ទំនងគ្នារៀបចំការងារជូននិងមានតាមតម្រូវការ»។
ជុំវិញករណីនេះ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងអប់រំយុវជន និងកីឡា លោកស្រី ឃួន វិច្ឆកា មានប្រសាសន៍ថា ក្រសួងអប់រំបានរៀបចំឱ្យមានសាលារៀនគំរូដោយសហការជាមួយនឹងដៃគូពាក់ព័ន្ធនានា ខំប្រឹងប្រែង ក្នុងការជួយសម្រួល ឱ្យសិស្សានុសិស្សឆ្លងថ្នល់ ដោយសុវត្តិភាព លើសពីនេះនៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សា ក្រសួងក៏មានបញ្ចូលនូវមុខវិជ្ជា ឬមេរៀនទាក់ទងនឹងសុវត្ថិភាពចរាចរណ៍ដែលធ្វើការអប់រំ តាំងពីកម្រិតបឋមសិក្សា អំពីច្បាប់ចរាចរណ៍ ដើម្បីឱ្យសិស្សានុសិស្សចូលរួមអនុវត្តឱ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួន ដើម្បីសុវត្ថិភាពនៅក្នុងការធ្វើដំណើរមកកាន់សាលារៀន។
លោកស្រីបន្តថា៖ «ដើម្បីរក្សាសុវត្តិភាពប្អូនៗទាមទារគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធចូលរួមទាំងសាលារៀន មាតាបិតា អាជ្ញាធរដែនដី ជាពិសេសប្អូនៗដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់ដែរ ដូច្នេះក្រៅពីការផ្ដល់ចំណេះដឹង ក៏ដូចជា ការធ្វើការងារជិតស្និតជាមួយសហគមន៍ជាដើម”។
លោក យង់ គឹមអេង នាយកប្រតិបត្តិនៃមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាព (PDP) យល់ថា បញ្ហាចញ្ចើមផ្លូវ ដែលទុកសម្រាប់កុមារធ្វើដំណើរមួយចំនួននៅពេលបច្ចុប្បន្ន បានប្រែក្លាយជាទៅកន្លែងសម្រាប់អាជីវករលក់ដូរនិងចំណតរបស់យានយន្តផ្សេងៗទៅហើយ ដែលនេះជាបញ្ហាប្រឈមចំពោះសុវត្ថិភាពកុមារ ព្រោះក្មេងៗទាំងនោះតែងដើរចូលទ្រូងផ្លូវសម្រាប់យានយន្ត។
លោកថា៖ «ចញ្ចើមផ្លូវមានដែរ ជុំវិញសាលា ប៉ុន្តែក៏បានឱ្យអ្នកលក់ដូរ លក់ដូរជុំវិញពេញ ចឹងក្មេងៗហ្នឹងត្រូវតែចុះមកដើរនៅលើទ្រូងផ្លូវ ជាជាងដើរនៅលើ គេហៅថាចិញ្ចើមផ្លូវ ដូច្នេះហើយដែលជាប្រការដែលបង្កឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ខ្ពស់»។
លោក គឹមអេង ស្នើរឱ្យខាងសាលានិងអ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងអស់យកចិត្តទុកដាក់បន្ថែមទៅលើបញ្ហានេះ ដោយរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់ចញ្ចើមផ្លូវជុំវិញសាសារៀនទុកឱ្យកូនសិស្សអាចដើរបាន ដើម្បីកាត់បន្ថយគ្រោះថ្នាក់ ឬអាចការពារបានទាំងស្រុងជាការប្រសើរ។
កាលពីដើមខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៥នេះ លោក ស សុខា រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃបានលើកឡើថា តាមផ្លូវនៅរាជធានីភ្នំពេញ ពិបាកក្នុងការរកផ្លូវថ្មើរជើងសម្រាប់ឱ្យពលរដ្ឋធ្វើដំណើរ ខណៈបណ្ដោយផ្លូវមួយចំនួនក៏បើកបរលែងកើតទៀត ដោយសារការធ្វើអាជីវកម្មរំលោភចិញ្ចើមផ្លូវ។
លោកថា៖ «កិច្ចការមួយនេះ ខ្ញុំសូមទទូចនិងគាំទ្រឱ្យសហការជាមួយអគ្គស្នងការនគរបាលជាតិ នាយកដ្ឋានសណ្ដាប់ធ្នាប់ចរាចរណ៍ បូកទាំងរាជធានីភ្នំពេញ ក៏ដូចជាខណ្ឌទាំង១៤ អ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ដើម្បីចូលរួមធ្វើការងារនេះ [ដើម្បីរៀបចំសណ្ដាប់ធ្នាប់ចិញ្ចើមផ្លូវសាធារណៈ]»។
យោងតាមរបាយការណ៍របស់អង្គការយូនីសេហ្វនៅចុងខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥ គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ផ្លូវគោកគឺជាមូលហេតុចម្បងនៃការស្លាប់ និងពិការរបស់កុមារ និងយុវវ័យនៅកម្ពុជា ស្មើនឹងប្រហែល ២០% នៃអ្នកស្លាប់សរុប។ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ មានកុមារនិងយុវវ័យជាង ៣០០ នាក់ស្លាប់ និងរាប់ពាន់នាក់រងរបួសបណ្តាលឲ្យប្រទេសកម្ពុជាប្រឈមមុខនឹងបន្ទុកសុខភាពសាធារណៈ និងសេដ្ឋកិច្ចចំណាយប្រហែល ៤៦៦,៨ លានដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំ(ស្នើនឹង ១,៧% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប) ។
បញ្ហាសំខាន់ៗរួមមានការអនុវត្តមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់នៃបញ្ញតិជាក់លាក់ចំពោះកុមារក្នុងច្បាប់ស្តីពីចរាចរណ៍ផ្លូវគោក ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវថ្នល់មិនមានសុវត្ថិភាព និងការថែទាំជនរងគ្រោះដោយគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ផ្លូវគោកនៅមានកម្រិត។ មានតែ ១១% នៃកុមាររងរបួសបានទៅដល់មន្ទីរពេទ្យក្នុងរយៈពេល ៣០នាទី៕